348- BATİNİYYE باطنيه : Kur’an-ı Kerim’deki âyetlerin ve hadis-i şeriflerin zahir ve aşikâr mânâlarından ayrılarak, usulsüz ve yanlış teviller ile âyet ve hadislerin gizli ve sırlı mânâlarını bulmak iddiasında olan sapık bir tarikat ve buna bağlı olanlar. Batiniyyunun zıddı, Zahiriyyundur. (Bak: Zahiriyyun)

Esasen âyet ve hadislerin ince, derin ve küllî mânâlarını tefsir ve tevil ile keşfedip bulmak, bir ilim bir dirayet mes’elesi olarak vardır. Fakat zahir mânâları ve bunlardan çıkan kat’i hükümleri esas almak ve bunlara aykırı olmamak ve şeriattaki ve tefsir ilmindeki usule uygun olmak gibi şartlara riayet etmekle makbul olur. Tefsirde «mecazın cevazı ise: Belagatın şeraiti tahtında olmak gerektir. Yoksa mecazi hakikat ve hakikatı mecaz suretiyle görmek, göstermek; cehlin istibdadına kuvvet vermektir. Evet, herşeyi zahire hamlettire ettire nihayet Zahiriyyun meslek-i müteassifesini tevlid etmek şanında olan meylü’t-tefrit ne derecede muzır ise; öyle de herşeye mecaz nazarıyla baktıra baktıra nihayette Batıniyyunun mezheb-i batılasını intac etmek şe’ninde olan hubb-u ifrat dahi çok derece daha muzırdır.» (Mu. 23)

Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğünde, muhtelif vesilelerle Batiniyyeye verilen isimler şöyle sıralanıyor: l- Karamıta, 2- Saibiye, 3- İsmailiye, 4- Mübarekiye, 5- Babekiye.

Bunlardan başka Batınîlere; hakikatın yalnız masum imamın talimi ile öğrenilebileceği iddialarından dolayı Talimiye, dinî mahremata riayet etmedikleri için İbahiye vs. isimleri de verilmiştir. Tohumu İbn-i Sebe tarafından atılmış olup Abbasilerden Mutasım zamanında yaşıyan Ehvaz’lı Meymun tarafından filizlendirilen Batıniye mezhebine en evvel, takiyyeyi terk ile alenen davet eden Muhammed Ali Berkaî’dir (Hicri: 255).