2845- NESH نسخ : Bir şeyin aynını kopya etmek, aynını çoğaltmak. *İbtal etmek, hükümsüz bırakmak, değiştirmek. *Nakletmek, kaldırmak, bir şeyi zail kılmak. (Güneş’in gölgeyi giderdiği gibi) *İst: Şer’î bir hükmü yine Şer’î bir emirle kaldırmaktır. (İtikada ait olan ve zamanla değişmeyen hükümlerde nesih olmaz, bunlar sabit birer hakikattırlar.)

2846- Bir âyet-i kerimede şöyle buyuruluyor:

(2:106) “مَا نَنْسَخْ مِنْ اٰيَةٍ اَوْ نُنْسِهَا نَاْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَٓا اَوْ مِثْلِهَاۜ  Yani: “Biz bir âyetten bir şeyi nesih veya inşa edersek, ondan daha hayırlısını yahut mislini getiririz.”

Usul-i şer’îden neshin meşruiyetini müsbit olan bu âyetin sevki, kütüb-ü salifenin cevaz-ı neshi hakkında nass ise de, mantuku itibariyle مِنْ اٰيَةٍ âmm olduğundan bazı Kur’an âyetlerine de zahir olarak şamildir. Binaenaleyh ayat-ı Kur’aniyede de nesih ve mensuh vardır ve hilafını iddia, zâhir-i nassı inkâr olur.

Ebediyetle takyid edilmiş olan hükümlerde nesih cereyan edemez, kezalik haberlerde de nesih cereyan edemez. Nesih ancak evamir ü nevahi gibi inşaî bir manayı tazammun eden ve vakıa müteallik bir ihbar ve i’lam olmayıp mahz-ı icad olan ve sırf bir iradeyi gösteren ve bununla beraber ebediyeti tansis edilmemiş bulunan eşyada ve ahkâmda cereyan eder.” (E.T. 457-460)

2846/1- Mensuh âyetlerin gelişinde muhatab olan insanların mevcud ahval ve hususiyetleri neshden sonra zuhur etse bu âyetlerin getirdiği tedricî terbiye usulünün, yine nazara alınabilme maslahatının bulunması hem fer’î mesailin teşriinde ahval-i içtimaiyeyi nazara almak gerektiğine işaret etmesi hem terbiyede her zaman tedric kaidesine irşad etmesi gibi dersler alınması cihetiyle (hukuk sahasında mensuh iken) mezkûr hikmetler sahasında irşadları vardır. (Kur’anda içki yasağının tedricen olması gibi...) (Bak: 1169.p.)

Bilhassa bazı menfi inkılablar neticesinde ifsad ile tereddî eden cemiyette yeniden irşadda usûl ve irşad şeklini Kur’andan almakla Kur’anın umum zaman ve mekanlarda, umum ahval-i beşeriyeye ve ihtiyacatına şümûliyetini göstermek de ehemmiyetli bir husustur.

2847- Kur’an (16:101) âyeti de nesh hakkındadır. Hukuk-u İslâmiye ve Istılahat-ı Fıkhiye Kamusu cild: l, shf: 108’de de nesh’e dair malumat vardır.