1 (Farklı derslerde okunmuş farklı derlemelerin birleştirilmesiyle hazırlanmıştır.)

2 Bu ders tabiat ve esbab şirkine karşı şiddetli bir ikazdır.

3 Felsefe, dinden kopuk beşerî düşüncenin külliyattaki ifade şeklidir ve dinin dediklerine göre değil, kendi meyl ve anlayışına göre düşünmenin adıdır. (Bakınız: Felsefe ve Feylesof derlemeleri)

4 Bu parağrafta yazdığı söylenen kitab kainata işarettir. Külliyatta kitab-ı kebir-i kainat ve benzer ifadelerle tekrar edilir.

5 Yani, kimya ve fizik ilmiyle bilinen kainat kitabındaki kanun ve unsurlardan bahseder.

6 Mecaz ifade ile kainat kitabı olduğu kasdediliyor.

“Kâinat mescid-i kebirinde Kur'an kâinatı okuyor! Onu dinleyelim. O nur ile nurlanalım, hidayetiyle amel edelim ve onu vird-i zeban edelim. Evet söz odur ve ona derler. Hak olup, Hak'tan gelip Hak diyen ve hakikatı gösteren ve nuranî hikmeti neşreden odur.” Sözler (33)

“Hem üslûb-u Kur'anîde öyle bir cezalet ve selaset ve fıtrîlik var ki: Güya Kur'an bir hâfızdır; kudret kalemiyle kâinat sahifelerinde yazılan âyâtı okuyor. Güya Kur'an, kâinat kitabının kıraatıdır ve nizamatının tilavetidir ve Nakkaş-ı Ezelî'sinin şuunatını okuyor ve fiillerini yazıyor.” Lem'alar (128)

7 Yani, kainata mana-yı harfîyle bakmak esastır. Şöyle ki;

“Kırk sene ömrümde, otuz sene tahsilimde yalnız dört kelime ile dört kelâm öğrendim; tafsilen beyan edilecektir. Burada yalnız icmalen işaret edilecektir. Kelimelerden maksad: Mana-yı harfî, mana-yı ismî, niyet, nazardır. Şöyle ki:

Cenab-ı Hakk'ın masivasına (yani kâinata) mana-yı harfiyle ve Onun hesabına bakmak lâzımdır. Mana-yı ismiyle ve esbab hesabına bakmak hatadır.

Evet her şeyin iki ciheti vardır. Bir ciheti Hakk'a bakar. Diğer ciheti de halka bakar. Halka bakan cihet, Hakk'a bakan cihete tenteneli bir perde veya şeffaf bir  cam parçası gibi, altında Hakk'a bakan cihet-i isnadı gösterecek bir perde gibi olmalıdır. Binaenaleyh nimete bakıldığı zaman Mün'im, san'ata bakıldığı zaman Sâni', esbaba nazar edildiği vakit Müessir-i Hakikî zihne ve fikre gelmelidir.

Ve keza nazar ile niyet, mahiyet-i eşyayı tağyir eder. Günahı sevaba, sevabı günaha kalbeder. Evet niyet âdi bir hareketi ibadete çevirir. Ve gösteriş için yapılan bir ibadeti günaha kalbeder. Maddiyata esbab hesabıyla bakılırsa cehalettir. Allah hesabıyla olursa, marifet-i İlahiyedir.” Mesnevi-i Nuriye (51)

8 Yani, kainata mana-yı harfîyle bakıp, ifade ettikleri İlahi hükümleri ve marifetullahı esas aldı. Şöyle ki;

“Niyet gibi, tarz-ı nazar dahi âdeti ibadete çevirir

Şu noktaya dikkat et; nasıl olur niyetle mubah âdât, ibadat... Öyle tarz-ı nazarla fünun-u ekvan, olur maarif-i İlahî...

Tedkik dahi tefekkür, yani ger harfî nazarla, hem san'at noktasında "ne güzeldir" yerine "ne güzel yapmış Sâni', nasıl yapmış o mâhi"

Nokta-i nazarında kâinata bir baksan, nakş-ı Nakkaş-ı Ezel, nizam ve hikmetiyle lem'a-i kasd ve itkan, tenvir eder şübehi.

Döner ulûm-u kâinat, maarif-i İlahî. Eğer mana-yı ismiyle, tabiat noktasında, "zâtında nasıl olmuş" eğer etsen nigahı,

Bakarsan kâinata, daire-i fünunun daire-i cehl olur. Bîçare hakikatlar, kıymetsiz eller kıymetsiz eder. Çoktur bunun güvahı...” Sözler (723)

9 Allah’ı esmasıyla tanıtan harika eserlerini demektir.

10 Yani, cinlere de ders verdiği ifade ediliyor. Şöyle ki;

“madem şu dünyanın pek çok âsârı ve maneviyatı ve meyveleri ve cin ve ins gibi mükellefînin mensucat-ı amelleri, sahaif-i ef'alleri, ruhları, cesedleri âhiret pazarına gönderiliyor.” Sözler (556)

“Öyle Muhammed (A.S.M.) ki, icma ve tasdiklerine mazhar olmakla, enbiya ve mürselîne siyadet ünvanını; ve ittifak ve tahkiklerini almakla, imam-ül evliya ve'l-ülema lâkabını almıştır. Ve öyle Muhammed (A.S.M.) ki, âyât-ı bahire, mu'cizat-ı katıa ve secaya-yı sâmiye ve ahlâk-ı âliye sahibi olmakla mehbit-i vahy-i İlahî olmuştur. Ve öyle bir Muhammed (A.S.M.) ki, âlem-i gayb ve melekûtu seyr ve ziyaret etmekle, ervahı müşahede ve melaike ile musahabe, cin ve insanlara irşad vazifesini almıştır.” Mesnevi-i Nuriye (53)

11 Düşünebilenlere zamanımızda mekteblerde okutulan derslerin durumunu hatırlatıyor. Tabiat ve esbab şirkine karşı kuvvetli bir ikazdır.

12 Bu parçada felsefeyi temelinden tarif etmiştir. Yani, mana-yı ismî ile bakmak, “Ne güzeldir” sözü ile düşünmek felsefedir ki, bugün mekteblerin tamamında ekser derslerde okutulmaktadır. Esbab ve tabiat şirkidir.

13 Yani, firavun gibi kendi enaniyetinden başkasını dinlemez ve enaniyeti yolunda her kötülüğü yapar.

14 Yani, şahsi menfaatine çok şiddetle bağlanır ve şahsi menfaatini hayatının gayesi olarak görür. Yalnız enaniyetine bağlı olup, hak kanunlarını dinlemeyenler lezzet ve menfaatleri derecelerine göre gaye görürler.

15 Yani, kendi menfaatını menfaat-ı milliye ve cemaatiye namı altında elde etmeye çalışır. Yani, cemiyet ve cemaatı menfaatine göre istismar eder.

16 Burada merhum Zübeyir ağabeyin anlattığı bir hadiseyi bir örnek olarak nakledeceğiz. Şöyle ki; Hz. Üstad ile açık havada oturuyorduk. Üstadın hiç adeti olmadığı halde bacak bacak üstüne atıp dedi ki, “Şimdi Rus, İngiliz ve Fransız hava kuvvetleri birleşip beni imha etmek için bana taarruz etseler, bu taarruz manzarasını seyredeceğim.” diye iman cesaretini ifade ediyor. İmandan gelen bu kuvveti anlatan pekçok parçalardan biri şöyledir;

“Fıtratımdaki hadsiz aczimle beraber, ihtiyarlık ve gurbet ve kimsesizlik ve tecridim içinde; ehl-i dünya desiseleriyle, casuslarıyla bana hücum ettikleri hengâmda kalbime dedim: "Elleri bağlı, zaîf ve hasta bir tek adama ordular taarruz ediyor. Benim için bir nokta-i istinad yok mu?" diye حَسْبُنَا اللّٰهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ âyetine müracaat ettim. Bana o âyet bildirdi ki: İntisab-ı imanî vesikasıyla Kadîr-i Mutlak öyle bir Sultan'a intisab edersin ki; zemin yüzünde her baharda dörtyüzbin milletten mürekkeb nebatat ve hayvanat ordularının bütün cihazatlarını kemal-i intizam ile vermekle beraber, başta insan olarak, hayvanatın muazzam ordusunun bütün erzaklarını, değil medenî insanların son zamanlarda keşfettikleri et ve şeker ve sair taamların hülâsaları gibi, belki yüz derece o medenî hülâsalardan daha mükemmel ve bütün taamların her nev'inden tohum ve çekirdek denilen Rahmanî hülâsalara koyup; ve o hülâsaları dahi, onların pişirmelerine ve inbisatlarına dair kaderî tarifeler içinde sarıp, muhafaza için küçük sandukçalara koyup, tevdi' eder. O sandukçaların icadı, "Kün" emrinde bulunan "kâf-nun" fabrikasından o kadar çabuk ve kolay ve çoklukla olur ki; Kur'an der: "Hâlık emreder, meydana gelir." Madem sen, intisab-ı imanî tezkeresiyle böyle bir nokta-i istinad bulabildiğinden, hadsiz bir kuvvete ve kudrete dayanabilirsin.

Ben de âyetten bu dersimi aldıkça öyle bir kuvve-i maneviyeyi buldum ki; değil şimdiki düşmanlarıma, belki dünyaya meydan okuyabilir bir iktidar-ı imanî hissederek, bütün ruhumla beraber حَسْبُنَا اللّٰهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ dedim.” Lem'alar (254)

17 Kur’an (48:29) يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللّٰهِ وَرِضْوَانًۘا ayetinde Sahabeler ve dolayısiyle hakiki mü’minler Allah’tan bir fazilet ve rızasını isterler şeklindeki meal bu hakikatı nazara verir. Fazilet Kur’anda Allah’ın kullarına iyi ve güzeldir diye bildirdiği bütün üstün değerlerin adıdır.

18 Bu ders hayatımıza bakan tarafıyla nazara alınmalı.

19 Yani verdikleri anlayış ve yaşayış mukayesesi. Felsefeden anlamayan avama da hitab eden bu dersteki felsefe, avama bakan tarafıyla nazara alınmalı. Keza, bu Üçüncü Esas’ta nazara verilen kuvvet, menfaat, cidal, ırk-ırkçılık, hevesatla çoğaltılan hacat-ı gayr-ı zaruriye yani, moda ve fantaziye (bakınız: Moda Fantazi Asrilik derlemesi) olan bu beş esasat-ı fâsidelerinin herbiri başlı başına birer mevzu olup, bu bahis çok câmi’ bir bahistir. Çok dikkat gereklidir ve zamanın fitnesini tanıyıp, kurtulmak için cidden bilinmesi, gereken tedbirlerin  alınması da zaruridir.

20 İnsanların haklarını tayin eden ve hukukta müsavata dayanan ne beşerî ve ne de İlahî hukuku esas almaz.

21 Bu beş menfi esas cemiyetleri istila ederek, ahirzaman fitnesi olarak ortaya çıktı. Yani, kuvvetlinin zaifi hırpalaması ve alet etmesi, şahsi menfaatçılık, hayatın esasını mücadele görmek, menfi ırkçılık, hevesat-ı nefsaniyeyi tatmin gibi esaslardır ki, bunlar İslam ahlakına ve anlayışına aykırıdır. Deccaliyet ve Süfyaniyet denilen bu anlayış ve yaşayış daha çok memleketimizi esas aldı. Öyle ki, müslüman kendi kuvvetiyle menfi maksadına varamıyorsa Süfyaniyete dayanır oldu. Mesela; bir rivayette şöyle buyuruluyor.

“يَخْرُجُ نَا سٌ مِنْ قَبْلِ الْمَشْرِقِ يَقْرَؤُنَ الْقُرْآنَ لاَيَجَاوِزُتَرَاقِيَهِمْ كُلَّمَاقُطِعَ قَرْنٌ نَشَاَ قَرْنٌ حَتَّى يَكُونَ آخِرُهُمْ يَخْرُجُ مَعَالدَّجَّالِ

(R.E.508) (İbn-i Hanbel, Taberani’nin Kebiri, Hakim’in Müstedreki, Ebu Nuaym Hılyesi, İbn-i Amr’den naklederler.)

Yani: “Şark tarafından bir cemaat (halk, insanlar) meydana gelir. Kur’an okurlar, (fakat) hançerlerinden (boğazlarından) aşağı geçmez. Onlardan bir taife (karn) (Bak: Karn) inkıraz bulsa, diğer taife (parti) zuhur eder. Son partileri (ise) deccal ile beraber olurlar.” (İslam Prensipleri Ansiklopedisi Deccal maddesi 650. Parağraf)

“Bu zamanda öyle fevkalâde hâkim cereyanlar var ki, herşeyi kendi hesabına aldığı için, (Bakınız: Münafık Cereyanların Tecavüz Plânları derlemesi) faraza hakikî beklenilen o zât dahi bu zamanda gelse, harekâtını o cereyanlara kaptırmamak için siyaset âlemindeki vaziyetten feragat edecek ve hedefini değiştirecek diye tahmin ediyorum.” Kastamonu Lahikası (90) (Bakınız: Gizli Nifak Cereyanın İslamiyete Ve İnsaniyete Hizmet Edenleri Çürütme Planları derlemesi v.b. derlemeler)

Yine fitnede bozulanlara hitab eden Bediüzzaman Hazretleri şu perişaniyete dikkat çeker.

“Eğer medeniyet böyle haysiyet kırıcı tecavüzlere ve nifak verici iftiralara ve insafsızcasına intikam fikirlerine ve şeytancasına mugalatalara ve diyanette lâübalicesine hareketlere müsaid bir zemin ise; herkes şahid olsun ki, o saadet-saray-ı medeniyet tesmiye olunan böyle mahall-i ağraza bedel, vilayat-ı şarkıyenin hürriyet-i mutlakanın meydanı olan yüksek dağlarındaki bedeviyet ve vahşet çadırlarını tercih ediyorum. Zira bu mimsiz medeniyette görmediğim hürriyet-i fikir ve serbestî-i kelâm ve hüsn-ü niyet ve selâmet-i kalb, Şarkî Anadolu'nun dağlarında tam manasıyla hükümfermadır.” Divan-ı Harb-i Örfi (46)

Fitnekar insi şeytan denen nifak cereyanı alet ettikleri kişileri şu damarlarından yakalar;

“Herbir zamanın insî bir şeytanı vardır. Şimdi beşerde insan suretinde şeytanın vekili olan ruh-u gaddar, fitnekârane siyasetiyle cihanın her tarafına kundak sokan el-hannas, altı hutuvatıyla âlem-i İslâmı ifsad için insanlarda ve insan cemaatlerindeki habis menbaları ve tabiatlarındaki muzır madenleri, fiilî propaganda ile işlettiriyor, zayıf damarları buluyor. Kiminin hırs-ı intikamını, kiminin hırs-ı câhını, kiminin tamahını, kiminin humkunu, kiminin dinsizliğini, hattâ en garibi, kiminin de taassubunu işletip siyasetine vasıta ediyor.” Asar-ı Bediiyye- Hutuvat-ı Sitte (119)

“İnsandaki tenbellik ve tenperverlik ve vazifedarlık damarından istifade eder. Evet şeytan-ı ins ve cinnî her cihette hücum ederler. Arkadaşlarımızdan metin kalbli, sadakatı kuvvetli, niyeti ihlaslı, himmeti âlî gördükleri vakit başka noktalardan hücum ederler.” Mektubat (426)

“Kıyamet ancak ümmetimden bir taife (cemaat-ı kalile) insanlara galib olduğu halde (Hak ve hakikat dairesinde, hakikat-ı Kur’aniye cihetinde bütün beşer aleminde mutlak galebeyi ifade eder.) kopacaktır. Bu taife, ne kendilerine yardımcı olmayanlara ve ne de yardımcı olanlara ehemmiyet vermeyeceklerdir.” İbn-i Mâce Mukaddeme 9. Hadis

Bu rivayetteki taife (11:116) (5:66) ayetlerinde nazara verilen cemaat-ı kalile manasını ifade eder. Bu meselede bir derece tahşidat yapılmasının sebebi, böyle fecaat ve felaketlere alet olmamak için bu irşadî bilgilere olan şiddetli ihtiyaçtır. (17:64) ayetinde de şu ikaz var.

وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَاَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِى اْلاَمْوَالِ وَاْلاَوْلاَدِ وَعِدْهُمْۜ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ اِلاَّ غُرُورًا

“Ahkâm-ı şer’iye cihetinde değil, belki ibret ve teyakkuz makamında zikredilen mezkûr (17:64) âyeti ise, daha çok asrımıza bakan vechiyle ifham ettiği zahir ve işarî mânâ ki; insî münafık şeytanların şerlerine karşı mü’minleri ikaz sadedinde Allah, insî ve cinnî şeytanlardan mürekkeb şer cereyanının mümessiline ve mümessillerine hitaben: İnsanlardan gücünün yettiği kimseleri sesinle (yani şehevî çalgılarla ve sihirbaz, aldatıcı ve yalan telkin ve propagandalarla) oynat, kaydır, şaşırt (idlal et) ve süvarilerinle (yani mücehhez askerî kuvvetinle) ve yayalarınla (yani içtimaî müesseselerinle) üzerine var (tahakküm et, ihtilal yap); (çeşidli neşriyat yollariyle) yaygara kopar (korkut, sindir); (riba yollarına ve haram muamelelere mecbur edip veya mülkiyet hakkını kaldırmakla) mallarına; ve (kendi ifsad edici tedris ve terbiye sistemine çekip) çocuklarına ortak ol. Onlara (aldatıcı, parlak) va’dlerde bulun (sizleri en üstün refah ve medeniyet seviyesinde yaşatacağız (ve sizi şu makamlara çıkartacağız) deyip ümitlendir, kendine çek.) Fakat şeytan (insî münafık) yalnız bir aldatış va’d eder, diye ehl-i dalâletin ifsaddaki esas metodlarını icmalen beyan eder.” (İslam Prensipleri Ansiklopedisi Aile maddesi 167. Parağraf)