1(Farklı derlemelerden, farklı zamanlarda okunmuş derslerin birleştirilmesiyle hazırlanmıştır.)

2 Bu cümlede geçen “daha aklını kaybetmeyen” ifadesi ile mevcud ahirzaman fitnesinin ifsadının, 6. Söz 3. Kar’da anlatıldığı gibi, aklın asıl vazifesini ibtal edip aklı kavvad derekesine indirdiği, yani nefsin arzularına alet yaptığı bildiriliyor. “Aklı kaybetmek” tabiri külliyatta şöyle izah ediliyor:

“..Sefahete öyle müşevvikane bir tasviri yapar ki, ağız suyu akıtır, akıl hâkim kalamaz. İştihayı kabartır, hevesi tehyic eder, his daha söz dinlemez.” Sözler (737)

“Hem akibeti görmeyen ve hazır zevke mübtela olan insandaki nebatî ve hayvanî kuvvelerin tatmini, telezzüzü, hürriyeti vardır ki, akıl ve kalb gibi letaif-i insaniyeyi insaniyetkârane ve akibet-endişane olan vazifelerinden vazgeçiriyorlar.”  Lem'alar (81)

“..Kör hissiyatla hareket eden gençlere, ehl-i namusun güzel kızlarını ve karılarını ibahe eder.” Şualar (479)

“..Kör hissiyatın hükmüyle, hazır bir dirhem zehirli bir lezzeti, ileride bir batman safi lezzete tercih etmek, bu zamanın dehşetli bir marazı, bir musibetidir.” Sikke-i Tasdik-i Gaybi (197)

(Bakınız: Kör Hissiyat derlemesi) (Aklın hakiki vazifesi için Bakınız: Akıl derlemesi) 

İŞTE BU KISIMLARDA ANLATILAN KÖR HİSSİYATIN YANİ, GELECEK ZAMANI BİLMEYEN HAYVANİ HAYAT MERTEBESİNİN MAHİYETİ, AKLIN NEFSE BAĞLI OLMASIDIR. BU DERECEDE OLANLAR İKAZDAN ANLAMAZ, ELEM ÇEKMESİ LAZIMDIR. ONUN İÇİN HASTALIK İÇİN İHSAN-I İLAHİ DENİLİYOR.

Ve kezâ, bu fani hayata ve tamamen kendi nefsine bağlı kalarak hiçbir nasihat dinlemeyenler yani, “aklını kaybedenler” tebliğde muhatap alınmaz kaidesi de burada nazara veriliyor. Evet Hz. Üstad diyor ki;

“Yazdığım hakaik-i imaniyeyi doğrudan doğruya nefsime hitab etmişim. Herkesi davet etmiyorum. Belki ruhları muhtaç ve kalbleri yaralı olanlar, o edviye-i Kur'aniyeyi arayıp buluyorlar.” Mektubat (70)

“Hem Risale-i Nur, müşterileri aramaz; müşteriler onu aramalı, yalvarmalı.” Emirdağ Lahikası-1 (223)

Yani tebliğde muhatabın hakikatlere bir derece ihtiyaç duyup araması şarttır. (Bakınız: Tebliğ derlemesi ve Esasat-ı Nuriye Tebliğ Ve Neşir Vazifesi Esası)

3“Madem İslâmiyet noktasında bu asır, gayet ehemmiyetli ve dehşetlidir. Kur'an ve Hadîs ihbar-ı gaybî ile, ehl-i imanı onun fitnesinden sakınmak için şiddetle haber vermiş.” Kastamonu Lahikası (187)

4 Kur’an’da da çokca kullanılan “lehviyat” kelimesi kök itibariyle “bir şeyi engelleyen menfi şey” manasındadır. İnsanı, iman hakikatlarının şuurlu derecelerine varmak, ahireti düşünebilmek,  huzur ve rıza-yı İlahiyi kazanmak gayeleri gibi, her iyi şeyden engelleyen ve gaflet veren şeylerin adıdır.

5  Burada geçen “hücum” tabiri ise;

“Rivayette var ki: "Fitne-i âhirzaman o kadar dehşetlidir ki, kimse nefsine hâkim olmaz." Bunun için, binüçyüz sene zarfında emr-i Peygamberîyle bütün ümmet o fitneden istiaze etmiş, azab-ı kabirden sonra  مِنْ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ وَ مِنْ فِتْنَةِ اٰخِرِ الزَّمَانِ vird-i ümmet olmuş.

Allahu a'lem bissavab, bunun bir tevili şudur ki: O fitneler nefisleri kendilerine çeker, meftun eder. İnsanlar ihtiyarlarıyla, belki zevkle irtikâb ederler. Meselâ; Rusya'da hamamlarda kadın-erkek beraber çıplak girerler ve kadın kendi güzelliklerini göstermeğe fıtraten çok meyyal olmasından seve seve o fitneye atılır, baştan çıkar ve fıtraten cemalperest erkekler dahi, nefsine mağlub olup o ateşe sarhoşane bir sürur ile düşer, yanar. İşte dans ve tiyatro gibi o zamanın lehviyatları ve kebairleri ve bid'aları birer cazibedarlık ile pervane gibi nefisperestleri etrafına toplar, sersem eder. Yoksa cebr-i mutlak ile olsa ihtiyar kalmaz, günah dahi olmaz.” Şualar (584)

"... Bu zamanda, zındıka dalaleti İslâmiyete karşı muharebesinde nefs-i emmarenin plânıyla şeytan kumandasına verilen fırkalardan en dehşetlisi yarım çıplak hanımlardır ki, açık bacağıyla, dehşetli bıçaklarla ehl-i imana taarruz edip saldırıyorlar." Tarihçe-i Hayat (657-658)

“Büyük Deccal, şeytanın iğvası ve hükmü ile şeriat-ı İseviyenin ahkâmını kaldırıp Hristiyanların hayat-ı içtimaiyelerini idare eden rabıtaları bozarak, anarşistliğe ve Ye'cüc ve Me'cüc'e zemin hazır eder. Ve İslâm Deccalı olan Süfyan dahi, şeriat-ı Muhammediyenin (A.S.M.) ebedî bir kısım ahkâmını nefis ve şeytanın desiseleriyle kaldırmağa çalışarak hayat-ı beşeriyenin maddî ve manevî rabıtalarını bozarak, serkeş ve sarhoş ve sersem nefisleri başıboş bırakarak, hürmet ve merhamet gibi nurani zincirleri çözer; hevesat-ı müteaffine bataklığında, birbirine saldırmak için cebrî bir serbestiyet ve ayn-ı istibdad bir hürriyet vermek ile dehşetli bir anarşistliğe meydan açar ki, o vakit o insanlar gayet şiddetli bir istibdaddan başka zabt altına alınamaz. (Bakınız: Tenkil Meselesi derlemesi)” Şualar (593)

6 Bu cümledeki "âhiretimizi ne suretle kurtaracağız" suali çokların sorduğu ve soracağı bir sualdir. Bu bakımdan sual ve cevab umumidir. Herkesi ve hepimizi ilgilendiriyor. Bahsi geçen manevi hücum tahribat ve tecavüz olan cazibedar lehviyat ve hevesatın hücumlarını ise bir kısım insanlar hürriyet olarak görüyorlar, medeniyetin iktizası diyorlar;

“Ey ebna-yı vatan! Hürriyeti sû'-i tefsir etmeyiniz, tâ elimizden kaçmasın. Ve müteaffin olan eski esareti başka kabda bize içirmekle bizi boğmasın.

{(Haşiye): Evet daha dehşetli bir istibdad ile, pek acı ve zehirli bir esareti bize içirdiler.}

Zira hürriyet, müraat-ı ahkâm ve âdâb-ı şeriat ve ahlâk-ı hasene ile tahakkuk eder ve neşvünema bulur.Sadr-ı evvelin yani sahabe-i kiramın o zamanda âlemde vahşet ve cebr-i istibdad hükümferma olduğu halde, hürriyet ve adalet ve müsavatları bu müddeaya bir bürhan-ı bahirdir. Yoksa hürriyeti sefahet ve lezaiz-i nâmeşrua ve israfat ve tecavüzat ve heva-i nefse ittiba'da serbestiyet ile tefsir ü amel etmek; bir padişahın esaretinden çıkmakla ve alçakların istibdadı ve esaret-i rezilesinin altına girmekle beraber milletin çocukluk istidadını ve sefih olduğunu gösterdiğinden, paralanmış olan eski esarete lâyık ve hürriyete adem-i liyakatını gösterir. Zira sefih mahcurdur. Geniş ve müşa'şa' olan yeni hürriyet-i şer'iyeye adem-i liyakat, (zira çocuğa geniş olmaz) şanlı olan ittihad-ı millîyi, bozulmuş ve müteaffin olan hâlât ile fena bir hastalığa hedef edecektir. Zira ehl-i takva ve vicdanın tefsiri böyle değil. Mezhebi de muhalif olacaktır. Biz Millet-i Osmaniye erkeğiz. ” Divan-ı Harb-i Örfi (69-70)

“Bazı sefih ve lâübaliler hür yaşamak istemediklerinden, nefs-i emmarenin esaret-i rezilesi altına girmek istiyorlar.

Elhasıl: Şeriat dairesinden hariç olan hürriyet, ya istibdad veya esaret-i nefis veya canavarcasına hayvanlık veya vahşettir. Böyle lâübaliler ve zındıklar iyi bilsinler ki, dinsizlikle ve sefahetle sahib-i vicdan hiçbir ecnebiye kendilerini sevdiremezler ve benzetemezler. Zira mesleksiz ve sefih sevilmez. Ve bir kadına yakışır -istihsan ettiği- libası erkek giyse maskara olur.” Hutbe-i Şamiye (96)

7 Risale-i Nur'un şahs-ı manevîsi tabiri yerine göre bazen Risale-i Nur’daki hakaik-i imaniye ve hakaik-i İslamiye manzumesini ifade ederken bazen de Risale-i Nur’un haslar dairesini ve halis cemaatini ifade eder.

8 Kabre girileceği gözle görülen, bedihî bir hakikat iken, kabre girmenin hatırlatılmasının bir hikmeti; bilhassa bu zamanın kalın gafletinin, gafillere kabri unutturmasıdır. Asrın gafil insanlarına kabri hatırlatmak mutabık-ı hal olan belagattır.

9 (Bakınız: İslam Prensipleri Ansiklopedisi Cennet maddesi ve Cennet derlemesi)

10“Üçüncü Âyet:

الَّذ۪ينَ يَسْتَحِبُّونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا عَلَى اْلاٰخِرَةِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا اُولٰٓئِكَ ف۪ى ضَلَالٍ بَع۪يدٍ

Bu dahi, üç cümlesiyle bazı münasebat-ı maneviye ve muvafakat-ı mefhumiye cihetinde ve hem Risale-i Nur'un mesleğine, hem mülhidlerin mesleğine îmaen bakar. Ve birinci cümlesiyle der ki: "O bedbahtlar, bazı ehl-i imanın (imanları beraber olduğu halde) ve bir kısım ehl-i ilmin (âhireti tam bildikleri halde) onlara iltihak delaletiyle, bilerek ve severek hayat-ı dünyeviyeyi dine ve âhirete, yani elması tanıdığı ve bulduğu halde beş paralık şişeyi ona tercih etmek gibi; sefahet-i hayatı, dinî hissiyata muannidane tercih edip dinsizlik ile iftihar ederler." Bu cümlenin bu asra bir hususiyeti var. Çünki hiçbir asır böyle bir tarzı göstermemiş. Sair asırlarda o ehl-i dalalet âhireti bilmiyor ve inkâr ediyor. Elması elmas bilmiyor, dünyayı tercih ediyor.

Ve ikinci cümlesi olan وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِ ile der ki: "O bedbahtların dalaleti, muhabbet-i hayattan ve temerrüdden neş'et ettiği için kendi halleri ile durmuyorlar, tecavüz ediyorlar. Bildikleri ve onun ile ecdadları bağlı olan dine adavetkârane, menbalarını kurutmak ve esasatını bozmak ve kapılarını ve yollarını kapatmak istiyorlar."

Ve üçüncü cümlesi olan وَ يَبْغُونَهَا عِوَجًا ile der ki: "Onların dalaleti fenden, felsefeden geldiği için acib bir gurur ve garib bir firavunluk ve dehşetli bir enaniyet onlara verip nefislerini öyle şımartmış ki, kâinatı idare eden İlahî kanunların şualarını ve insan âleminde o hakaikin düsturlarını süflî hevesatlarına ve müştehiyatlarına müsaid görmediklerinden (hâşâ! hâşâ!) eğri, yanlış, noksan bulmak istiyorlar."” Şualar (724)

Bu müthiş fitne karşısında reca makamında;

“bu Üçüncü Medrese-i Yusufiyedeki musibetzedelerin Nurlardan istifadeleri ve teselli bulmaları, senin bu soğuk ve ağır sıkıntını hararetlendirip, sevinçlere çevirecek ve hiddet ettiğin adamlar eğer aldanmışlarsa bilmeyerek sana zulmediyorlar. Onlar hiddete lâyık değiller. Eğer bilerek ve garazla ve dalalet hesabına seni incitiyorlar ve işkence yapıyorlarsa, onlar pek yakın bir zamanda, ölümün i'dam-ı ebedîsiyle kabrin haps-i münferidine girip, daimî sıkıntılı azab çekecekler. Sen onların zulmü yüzünden hem sevab, hem fâni saatlerini bâkileştirmeyi, hem manevî lezzetleri, hem vazife-i ilmiye ve diniyeyi ihlas ile yapmasını kazanıyorsun!" diye ruhuma ihtar edildi. Ben de bütün kuvvetimle "Elhamdülillah" dedim. İnsaniyet damarıyla o zalimlere acıdım. "Yâ Rabbi! Onları ıslah eyle!" diye dua ettim.” Lem’alar (259)

11 Burada geçen haps-i ebediden maksad Şualar’da geçen şu ifadeden “berzahta kıyamet kopuncaya kadarki kabir azabı” manasını anlamak mümkündür. O ifade aynen şöyledir.

“Evet, biz bir cemaatız. Hedefimiz ve proğramımız evvelâ kendimizi, sonra milletimizi i'dam-ı ebedîden ve daimî, berzahî haps-i münferidden kurtarmak”  Şualar (365)

İşte buradaki ifadeye göre burada geçen haps-i münferidin berzahta olduğu anlaşılıyor.

12 Yani, kişinin kendi ruhundaki bu zan ve hissiyatı dünyada iken müsbete değişmezse ahirette de devam edecek denilebilir. Çünkü ölüm esnasında kişinin ruhunda bulunanlar beraberinde gider denilebilir. Şöyle ki;

“İ'lem Eyyühel-Aziz!

İnsanın ba'de-l mevt Hâlık-ı Rahman ve Rahîm'e rücuu hakkında ilânat yapan şu

اِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ٭ وَ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ٭ وَ اِلَيْهِ الْمَص۪يرُ ٭ وَ اِلَيْهِ مَاٰبِ

gibi âyetlerde büyük bir beşaret ve teselli olduğu gibi, ehl-i isyana da büyük tehdidleri îma vardır.

Evet bu âyetlerin sarahatine göre: Ölüm; zeval, firak, adem kapısı ve zulümat kuyusu olmayıp; ancak Sultan-ı Ezel ve Ebed'in huzuruna girmek için bir medhaldir. Bu beşaretin işaretiyle kalb adem-i mutlak korkusundan, eleminden kurtulur. Evet küfrün tazammun ettiği cehennem-i maneviyeye bak!

اَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِى بِى Hadîs-i Kudsîsi sırrınca, Cenab-ı Hak kâfirin zan ve itikadını daimî bir azab-ı elîme kalb eder. Sonra, iman ve yakîn ile, Cenab-ı Hakk'ın likasından sonra, rızasından sonra, rü'yetinden sonra mü'minler için hasıl olan lezzetlerin derecelerine bak! Hattâ cehennem-i cismanî, ârif olan mü'min için, âsiye kâfirin cehennem-i manevîsine nisbeten cennet gibidir.”  Mesnevi-i Nuriye (226) İfadesi bu hükme delalet eder.

13 Yukarıda geçen “idam-ı ebedî” tabiri ebedi yok olmak manasına gelemez, çünkü kafirlerin cehennemde ebedi azab göreceği Kur’an’ın hükmüdür. Ancak Mesnevi’de kaydedilen aşağıdaki ifadeye göre, her insanda bulunan nebatiyet ve hayvaniyet mertebeleri ebedi kalmakla beraber, insaniyet mertebesinin yok olması manasındadır. Bu hakikat külliyatın muhtelif yerlerinde zikredilir.

“Dünyada sana ait çok emirler vardır. Amma ne mahiyetlerinden ve ne akibetlerinden haberin olmuyor. Biri, ceseddir. Evet cesedin genç iken latif, zarif ve güzel gül çiçeğine benzerse de, ihtiyarlığında kuru ve uyuşmuş kış çiçeğine benzer ve tahavvül eder.

Biri de, hayat ve hayvaniyettir. Bunun da sonu ölüm ve zevaldir.

Biri de insaniyettir. Bu ise, zeval ve beka arasında mütereddiddir. Daim-i Bâki'nin zikri ile muhafazası lâzımdır.” Mesnevi-i Nuriye (118)

İşte burada insaniyetin Baki-i Zülcelal’e bağlılığı ile ebedilik kazanacağı, sadece nefsin arzularına bağlılığı ile de ademe düşeceği anlaşılıyor. Sözler’de bu hakikate çok uygun düşen şu teşbih vardır: Bir ağacın dalındaki meyve o daldan kopsa, ağaç ile olan irtibatı ebediyen kesilir. Bu temsile göre, insan dahi iman hakikatlerinden küfre girse, aynı onun gibi beka dairesinden ademe düşer diye şöyle ifade ediliyor ki;

“İnsan, eğer kesrete dalıp kâinat içinde boğulup dünyanın muhabbetiyle sersem olarak fânilerin tebessümlerine aldansa, onların kucaklarına atılsa, elbette nihayetsiz bir hasarete düşer. Hem fena, hem fâni, hem ademe düşer. Hem manen kendini i'dam eder.” Sözler (364)

14“Sual: Eğer denilse: Dalalette öyle dehşetli bir elem ve bir korku var ki; kâfir, değil hayattan lezzet alması, hiç yaşamaması lâzım geliyor. Belki o elemden ezilmeli ve o korkudan ödü patlamalı idi. Çünki insaniyet itibariyle hadsiz eşyaya müştak ve hayata âşık olduğu halde, küfür vasıtasıyla mevtini bir i'dam-ı ebedî ve bir firak-ı lâyezalî ve zeval-i mevcudatı ve ahbabının vefatlarını ve bütün sevdiklerini i'dam ve müfarakat-ı ebediye suretinde gözü önünde daima küfür vasıtasıyla gören insan, nasıl yaşayabilir? Nasıl hayattan lezzet alabilir?

Elcevab: Acib bir mağlata-i şeytaniye ile kendini aldatır, yaşar. Surî bir lezzet alır zanneder. Meşhur bir temsil ile onun mahiyetine işaret edeceğiz. Şöyle ki:

Deniliyor: Deve kuşuna demişler: "Kanatların var, uç!" O da kanatlarını kısıp, "Ben deveyim" demiş, uçmamış. Fakat avcının tuzağına düşmüş. Avcı beni görmesin diye başını kuma sokmuş. Halbuki koca gövdesini dışarıda bırakmış, avcıya hedef etmiş. Sonra ona demişler: "Madem deveyim diyorsun, yük götür!" O zaman kanatlarını açıvermiş, "Ben kuşum" demiş, yükün zahmetinden kurtulmuş. Fakat hâmisiz ve yemsiz olarak avcıların hücumuna hedef olmuş. Aynen onun gibi; kâfir, Kur'anın semavî ilânatına karşı küfr-ü mutlakı bırakıp meşkuk bir küfre inmiş. Ona denilse: "Madem mevt ve zevali, bir i'dam-ı ebedî biliyorsun; kendini asacak olan darağacı göz önünde... Ona her vakit bakan, nasıl yaşar? Nasıl lezzet alır?" O adam, Kur'anın umumî vech-i rahmet ve şümullü nurundan aldığı bir hisse ile der: Mevt i'dam değil, ihtimal beka var. Veyahud deve kuşu gibi başını gaflet kumuna sokar, tâ ki ecel onu görmesin ve kabir ona bakmasın ve zeval-i eşya ona ok atmasın!

Elhasıl: O meşkuk küfür vasıtasıyla deve kuşu gibi mevt ve zevali i'dam manasında gördüğü vakit Kur'an ve semavî kitabların iman-ı bil'âhirete dair kat'î ihbaratı ona bir ihtimal verir. O kâfir, o ihtimale yapışır, o dehşetli elemi üzerine almaz. O vakit ona denilse: "Madem bâki bir âleme gidilecek; o âlemde güzel yaşamak için tekâlif-i diniye meşakkatini çekmek gerektir." O adam şekk-i küfrî cihetiyle der: "Belki yoktur; yok için neden çalışayım?" Yani: Vakta ki o hükm-ü Kur'anın verdiği ihtimal-i beka cihetiyle i'dam-ı ebedî âlâmından kurtulur; ve meşkuk küfrün verdiği ihtimal-i adem cihetiyle tekâlif-i diniye meşakkati ona müteveccih olur, ona karşı küfür ihtimaline yapışır, o zahmetten kurtulur. Demek bu nokta-i nazarda, mü'minden ziyade bu hayatta lezzet alır zannediyor. Çünki tekâlif-i diniyenin zahmetinden ihtimal-i küfrî ile kurtuluyor ve âlâm-ı ebediyeden ise ihtimal-i imanî  cihetiyle kendi üzerine almaz. Halbuki bu mağlata-i şeytaniyenin hükmü, gayet sathî ve faidesiz ve muvakkattır.

İşte Kur'an-ı Hakîm'in küffarlar hakkında da bir nevi cihet-i rahmeti vardır ki; hayat-ı dünyeviyeyi onlara Cehennem olmaktan bir derece kurtarıp bir nevi şekk vererek, şekk ile yaşıyorlar. Yoksa âhiret cehennemini andıracak bu dünyada dahi manevî bir cehennem azabı çekeceklerdi ve intihara mecbur olacaklardı.” Lem'alar (79-80)

15 “Gafletin mertebeleri muhteliftir. Herkes her mertebede bu hakikatı tamamıyla hissedemez. Çünki gaflet, hissi ibtal ediyor. Ve bu zamanda öyle bir derecede ibtal-i his etmiş ki, bu elîm elemin acısını ehl-i medeniyet hissetmiyorlar. Fakat hassasiyet-i ilmiyenin tezayüdüyle ve her günde otuzbin cenazeyi gösteren mevtin ikazatıyla o gaflet perdesi parçalanıyor. Ecnebilerin tagutlarıyla ve fünun-u tabiiyeleriyle dalalete gidenlere ve onları körükörüne taklid edip ittiba edenlere binler nefrin ve teessüfler!” Lem'alar (120)

16 Yani Resul-ü Ekrem (A.S.M) en son peygamber olarak daveti, zaman ve mekanca müstevli olup bütün hakaikte üstaddır. Onun haricinde bildirilmemiş bir hakikat olmaz. Onun haricinde ancak şerlilikler bulunur. Onun için onun dininden ayrılan sükut-u mutlaka mahkum olup hiçbir hak ve fazilete sahip olamaz. Bu durum irtidat manasını ifade eder.

“Meselâ: Nasılki bir saray bulunsa, büyük bir dairesinde büyük bir elektrik lâmbası bulunur. O elektrikten teşa'ub etmiş ve onunla bağlı küçük küçük elektrikler, küçük menzillere taksim edilmiş. Şimdi birisi o büyük elektrik lâmbasının düğmesini çevirip ziyayı kapatsa, bütün menziller derin bir karanlık içine ve bir vahşete düşer.” Sözler (362-363)

Bu misalde görüldüğü gibi büyük ve merkezi elektrik lambasına bağlı olan menzillerin tamamı o merkezi elektrik lambası kapatılınca karanlığa düştüğü gibi,  Peygamberimizi terk eden de bu misalde görüldüğü tarzda mutlak bir küfre düşer diye, irtidadın mahiyeti bildiriliyor.

17 Burada bahsi geçen hakikat uzunca anlatılan bir hadisin kısa bir bölümünde şöyle bahsediliyor;

Hz. Ebu Hureyre (r.a) anlatıyor; Resulullah (A.S.M) buyurdular ki: “Allah’ın yollarda dolaşıp zikredenleri araştıran melekleri vardır. Allahu Teala’yı zikreden bir cemaate rastlarlarsa birbirlerini “aradığınıza gelin” diye çağırırlar. Hepsi gelip onları kanatlarıyla kuşatarak dünya semasına kadar arayı doldururlar. Allah onları en iyi bilen olduğu halde meleklere sorar: “Kullarım ne diyorlar? Neyden istiaze ediyorlar?”. “Cehennemden istiaze ediyorlar” derler. “Onlar cehennemi gördüler mi?” Der. “Hayır Rabbimiz görmediler” derler. “Ya görselerdi ne yaparlardı?” Der. “Eğer cehennemi görselerdi ondan çok şiddetli kaçarlar, daha şiddetli korkarlardı” derler. (Kütüb-ü Sitte hadis no: 1941)

Burada ifade edilen “elli sene sonraki halleri bir sinema ile gösterilse idi” ifadesiyle görmekle görmeden inanmanın farkı anlatılıyor.