2679- MUVAHHİDÎN موحّدين : (Muvahhidûn) Mağrib ve Endülüs’te hükümet sürmüş bir devlet-i İslâmiyedir. Hi: 535 tarihinde zuhur ve 668 tarihine kadar 133 sene devam etmiş ve yekûnü 13’ü bulan idarecilerinden devletin ilk müessisi, Berberîlerden ve İmam-ı Gazali’nin talebesi Muhammed bin Tumart Hüseynî’dir. Kamus-ul A’lam’dan ve İslâm Ansiklopedisi’nden telhisen aldığımız bilgiye göre: Muhammed bin Tumart, an’ane-yi diniyeden uzaklaşan ve aynı kıtada bulunan Murabıtlar Hükümeti’ne karşı Mehdi manasında bir ıslahatçı ve İslâm idarecisi (İmam-ül Müslimîn ve Halife-i İslâm) olarak ortaya çıktı. Kendisinden sonra gelen halefleri de aynı gayeyi takib ettiler.
2680- Muhammed bin Tumart’dan sonra yerine arkadaşı Abdülmü’min bin Ali geçti. Abdülmü’min başında bulunduğu bir orduyla Mi.1144-1146 yıllarında Telemsan’da Murabıtları mağlub ettikten sonra Fas, Sebte ve Tanca’ya hâkim olmuştur. Muvahhidler, Murabıtların başkenti Merakeş’i de ele geçirerek 1147 tarihinde bu hanedana son verdiler. Son Murabıt hükümdarı İshak bin Ali, Muvahhidler tarafından idam edilmiştir.
Abdülmü’min, Murabıtları unutturmak ve hâkimiyetini yerleştirebilmek için de taassubkârane ve inhisarcı düşüncelerle bazı ifratkâr icraatlar yapmıştır. Merakeş’i kendisine başkent yapan Abdülmü’min, beş yıl gibi kısa bir süre içerisinde İspanya topraklarına hâkim oldu. 1152’de Cezayir, 1158’de Tunus, 1160’da Trablusgarb’ı ele geçiren Abdülmü’min, Atlantik sahillerinden Mısır’a kadar uzanan geniş bir bölgeyi İspanya ile birleştirmiştir. Muvahhidlerin çekilmesinden sonra, İspanya’da yeniden küçük beylikler ortaya çıkmış ve bunlar kuvvetli bir İslâm birliği meydana getirememişlerdir. Abdülmü’min 1163 yılında vefat etti. Saltanat çekişmelerine sebeb olan onun taht varisleri arasında en tanınmış olanı Ebu Yusuf Yakub el-Mansur olmuştur. Mansur, Mağrib’de ve İspanya’da abidevî yapılar inşa ettirmiştir. Muvahhidler 1170 yılında başkenti Sevil’e naklettiler.
2681- Abdülmü’min ve ondan sonra gelen idareciler zamanında ortaya çıkan saltanat çekişmeleri bir kısım muhalif grubların karşı çıkışları ile meydana gelen keşmekeşlikler de devam etmiştir. Mi. 1212 yılında Las Havas’da Haçlılara mağlub olan Muvahhidler, buradan sürülmüşlerdir. Mansur’un oğlu Muhammed en Nasır (Mi. 1199-1214) pek az bir kuvvetle geri çekilebilmiş ise de, iki yıl sonra 1214’de hayata gözlerini yummuştur. Bunun üzerine, bütün müslüman İspanya kuzeyden gelen Hristiyanların akınlarına ve istilasına maruz kaldı.
Nihayet Muvahhidîn’in son hükümdarı Ebu Debbus-ül Vâsık, harbde maktul olmakla Muvahhidîn Hükümeti ortadan kalkmıştır.