550- CERBEZE جربزه : Aldatıcı sözlerle kurnazlık etme. Fazla sözlerle aldatıcılık, Haklı ve haksız sözlerle hakikatı gizleme. *Beceriklilik, fetanet ile temyiz ve cesaret-i mutedile ve kuvvet-i idareden ibaret olan sıfat-ı zihniye.

Bu kelime Arapçada hilekârlık, kurnazlık gibi aşağılayıcı bir mânada kullanıldığı halde, Türkçede beceriklilik ve konuşma kabiliyeti gibi memduh bir mânada da kullanılır.

551- «Sual: Cerbeze nedir?

Cevab: Müteferrik büyük işlerde, yalnız kusurları görmek cerbezeliktir; aldanır ve aldatır. Cerbezenin şe’ni, bir seyyieyi sünbüllendirerek hasenata galib etmektir..

Meselâ: Bir aşiretin herbir ferdi, bir günde attığı balgamı, cerbeze ile vehmen tayy-ı mekân ederek birden bir şahısta o muhassalı temsil edip başka efradı ona kıyas ederek, o nazar ile baksa..

Veyahut bir sene zarfında birisinden gelen rayiha-i keriheyi, cerbeze ile tayy-ı zaman ederek, bir dakika-i vahidede, o şahs-ı hazırda sudurunu tasavvur etse; acaba evvelki adam ne derece müstakzer, ikinci adam ne derece müteaffin... hattâ hayal gözünü kapasa, vehim dahi burnunu tutsa mağaralarından kaçsalar, akıl onları tevbih etmeğe hakkı olmayacaktır.

İşte şu cerbezenin tavr-ı acibi; zaman ve mekanda müteferrik şeyleri toplar, bir yapar. O siyah perde ile herşeyi temaşa eder. Hakikaten cerbeze, envaiyle garaibin makinesidir.

Görülmüyor mu ki, cerbeze-âlud bir âşıkın nazarında, umum kâinat, birbirine muhabbet ile müncezib, rakkasane hareket edip gülüşüyor.. Veyahut çocuğunun vefatıyla matem tutan bir vâlidenin cerbeze-âlud me’yusiyeti nazarında, umum kâinat hüzün-engizane ağlaşıyor.» (S.T.İ.75)

Atıf notları.

-Cerbezeli padişah hikâyesi, bak: 86.p.

-Cerbeze-i lisaniye sahibi münafık, bak: 760/1.p.

-Kuvve-i akliyenin ifratla cerbezesi, bak: 3388.p.