833- ENDAD انداد : (Nidd. c.) Benzerler. Emsaller. Misiller. Şerikler. Eşler.
Allah’ın hâkimiyetini inkâr edip halkı kendine bağlamak isteyen azgınlar.
Allah’ı sever gibi, endadı sevmenin şirk olduğunu beyan eden (2: 165) âyetinin tefsirinde şu izahat veriliyor:
«Vahdaniyet ve kudret-i İlahiye bu kadar âyat-ı fiiliye ve kavliyesiyle zahir ve bahir iken, buna karşı insanlardan bazıları vardır ki, Allah’a karşı denkler nazirler tutarlar ki onları Allah gibi severler. Emirlerine, yasaklarına, arzularına itaat ederler de Allah’a isyan ederler. Şüphe yok ki böyle yapmak, gerek Allah’ı inkâr ederek olsun ve gerek olmasın, mana-yı uluhiyette onları Allah’a ortak yapmaktır. Bunların bir kısmı, bu şirki açığa vururlar. Firavunlara, Nemrudlara yapıldığı gibi onlara açıktan açığa ilah, mabud namını vermekten çekinmezler; Rabbimiz, tanrımız derler. Ve hatta ilahlarının tevellüd ve tevalüdüne kail olarak onlara aynı cinsten, mabud payesinde oğullar, kızlar tasavvur ve isnad ederler. Diğer bir kısmı da tasrih etmeden aynı muameleyi yaparlar, onları Allah sever gibi severler, veliyy-i nimet tanırlar, onların muhabbetini mebde-i hareket ittihaz ederler. Allah’a yapılacak şeyleri onlara yaparlar. Allah rızasını düşünmeden onların rızalarını kazanmaya çalışırlar. Allah’a isyan olan şeylerde bile onlara itaat ederler.
İnsanlar tarafından böyle muhabbet ile ma’bud payesi verilen endad o kadar çeşitlidir ki; bir taş, bir maden parçasından, bir ot, bir ağaçtan tut, ta yıldızlara, ruhlara, meleklere kadar çıkar.
Filvaki servet, haşmet, kuvvet, cah u ikbal, güzellik, hüsün gibi herhangi bir ümide sebeb sayılan dilberler, kahramanlar, hükümdarlar gibi insanları, Allah gibi seven ve onun uğrunda herşeyi göze alan nice kimseler vardır ki; bu nokta-i şirkin putperestlik esasını, beşeriyetin en büyük yarasını teşkil eder.
Hasılı; reislerini ve büyüklerini Allah sever gibi sevenler ve onların, Allah’ın emirlerine muhalif olan emirlerini dinleyerek Allah’a isyan edenler; bunları Allah’a nazir ve emsal kabul etmiş olurlar ki, bütün putperestlik esası, bu muhabbet tarzındadır. » (E.T.267) (Bak: Sanemperest, Tağut, 3299.p.)