2051- KİBR كبر : (Kibir) Büyüklük. Kendisini başkalarından üstün ve şerefli görüp tavırlar takınmak ve gösterişlerde bulunmak ki, bir nevi manevi ve ahlâkî hastalıktır. Liderlik, makam, rütbe, zenginlik ve bazı imtiyazlı meharet ve sıfatlara sahib olmak gibi hususlar, bazı kimselerde kibirliliğe düşmeye sebebiyet verdiği görülüyor.

Kur’an nazarında kibrin en çirkini: İnsanın kendisini, itaat eden değil itaat edilen bir kimse olduğunu göstermek hissi ile Allah’a itaat etmemek gururuna kapılmasıdır. Bu sebeble beşeriyet âleminde bilhassa bazı menfi cereyan başları ve fir’avun-meşreb enaniyet mahkûmları, daima peygamberlere ve onların tebliğlerine karşı çıkmışlardır.

2052- Kur’anda kibirlenmeyi takbih eden çok âyetler vardır. Ezcümle:(31.18) “وَلاَ تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ Ve nasa avurdunu şişirme, avurt etme, yani böbürlenip kibirlenme.

صعر :  Sa’r, bir derddir ki, deveye ârız olur da boynunu büker. Şu halde tas’ir, boynu derdli deve gibi başını yana bükmek demek olur ki, kibirli kimselerin âdetidir. Yani emr-i bil-maruf ve nehy-i anil-münker yapmakla beraber kibirlenme.” (E.T. 3847)

Diğer bir âyette de şöyle buyurulur. (3:188) “لاَتَحْسَبَنَّ الَّذ۪ينَ يَفْرَحُونَ بِمَٓا اَتَوْا Yaptıkları herhangi bir iş ile ferahlanan, lisanımız tabirince mağrur olan; وَيُحِبُّونَ اَنْ يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا   ve yapmadıkları bir şey ile medh ü sena edilmelerini hoşlanan kimseleri فَلاَ تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفَازَةٍ مِنَ الْعَذَابِۚ sakın azabdan kurtulacak bir mevkide zannetme.” (E.T. 1254) (Bak. Enaniyet, Gurur, Riya, Tevazu)

2053- Kibir hakkında âyetlerden birkaç not:

-Şeytanın lanetlenmesine sebeb olan kibri: (2:34) (7:12,13) (38: 74-77)

-Kibir ve hevaları sebebiyle, hak tebliğcileri Peygamberlere isyan edenler: (2:87) (35:42, 43) (63:5) (71:7)

-Kibirlenip ibadetten kaçanlar: (4:172,173) (41:38)

-Kibretmeyen mütevazi rahibler: (5:82)

-Kibirlerinden dolayı âyât-ı İlahiyeden uzaklaşanlar: (6:93) (7:36,40) (31:7) (40:56) (41:15) (45:8, 31) (46:10)

-Kibirlerinden iman etmeyenler: (7:75,76,88,133) (10:75) (16:22) (25:21) (39:59,60)

-Fir’avun ve ordusunun kibri: (28:39) (29:39)

-Kibirlenmeyen mütevazi abidler: (32:15)

-Mütekebbirlerin (fıtrî ve kelâmî) âyât-ı İlahiyeyi anlamaktan (imandan) men edilmeleri: (7:146) (40:35)

İ.M. 37. Kitab-üz Zühd 16. babı, kibrin zemmi hakkındadır.