241- A’MAL-İ SALİHA اعمالِ صالحه : Şeriat dairesinde yapılan ve Allah’ın rızasına uygun olan iyi ve hayırlı işler. Salihat kelimesi de aynı mânâda kullanılıyor. (Bak: Sadaka, Takva)

«Kur’an, salihatı mutlak, mübhem bırakıyor... Çünki ahlâk ve faziletler, hüsn ve hayr çoğu nisbîdirler.. Nev’den nev’e geçtikçe değişir... Sınıftan sınıfa nazil oldukça ayrılır... Mahalden mahalle tebdil-i mekân ettikçe başkalaşır. Cihet muhtelif olsa, muhtelif olur. Ferdden cemaate, şahıstan millete çıktıkça mahiyeti değişir.

Meselâ: Cesaret, sehavet; erkekte gayret, hamiyet, muavenete sebebdir. Karıda nüşuza, vekahete, zevc hakkına tecavüze sebeb olabilir.

Meselâ: Zaifin kaviye karşı izzet-i nefsi, kavide tekebbür olur. Kavinin zaife karşı tevazuu, zaifte tezellül olur.

Meselâ: Bir ulü-l emir, makamındaki ciddiyeti vakar; mahviyeti zillettir. Hanesinde ciddiyeti kibir; mahviyeti tevazudur.

Meselâ: Tertib-i mukaddematta tefviz, tenbelliktir... Terettüb-ü neticede, tevekküldür.. Semere-i sa’yine, kısmetine rıza kanaattır. Meyl-i sa’yi kuvvetlendirir. Mevcuda iktifa dûn-himmetliktir.

Meselâ: Ferd, mütekellim-i vahde olsa müsamahası, fedakârlığı amel-i salihtir... Mütekellim-i maal-gayr olsa, hıyanet olur.

Meselâ: Bir şahıs, kendi namına hazm-ı nefs eder, tefahur edemez. Millet namına tefahur eder, hazm-ı nefs edemez.. Herbirinde birer misal gördün, istinbat et.

Madem ki, Kur’an bütün tabakata bütün a’sarda, kâffe-i ahvalde şamil bir hitab-ı ezelîdir. Hem nisbî hüsn, hayr çoktur. Salihattaki ıtlakı, belîgane bir îcaz-ı mutnebdir. Beyanda sükûtu, geniş bir sözdür.» (S.T.İ.3)

Kur’an nazarında «imana ait bilgilerden sonra en lâzım ve en mühim a’mal-i salihadır. Salih amel ise, maddi ve manevi hukuk-u ibada tecavüz etmemekle, hukukullah’ı da bihakkın ifa etmekten ibarettir. Ecnebilerden alınan maddi bilgiler, sanat ve terakkiyata ait ise, lâzımdır. Sefahete dair ise muzırdır.» (M.N.115)

241/1- A’mal-i salihanın ifasında ve bilhassa dinî hizmetlerde çekilen eziyetler de amel-i salih gibidir.

Zira «خَيْرُ اْلاُمُورِ اَحْمَزُهَا 1 sırrıyla; meşakkatli, külfetli, zevksiz, sıkıntılı a’mal-i saliha ve umur-u hayriye daha kıymetli daha sevablıdır. O sıkıntıda, o meşakkatteki ziyade sevabı ve makbuliyeti düşünüp, sabır içinde mesrurane şükretmek gerektir.» (K.L.135)

«Bu dünya, dar-ül hikmettir, dar-ül-hizmettir, dar-ül ücret ve mükâfat değil. Buradaki a’mal ve hizmetlerin ücretleri berzahta ve âhirettedir. Buradaki amal, berzahta ve ahirette meyve verir. Madem hakikat budur a’mal-i uhreviyeye ait neticeleri dünyada istememek gerektir. Verilse de, memnunane değil, mahzunane kabul etmek lâzımdır. Çünki Cennet’in meyveleri gibi, kopardıkça yerine aynı gelmek sırrıyla, baki hükmünde olan amel-i uhrevî meyvesini, bu dünyada fani bir surette yemek, kâr-ı akıl değildir. Baki bir lambayı, bir dakika yaşıyacak ve sönecek bir lamba ile mübadele etmek gibidir.» (M.451)

«Bugünlerde Kur'an-ı Hakîm'in nazarında imandan sonra en ziyade esas tutulan takva ve amel-i sâlih esaslarını düşündüm. Takva, menhiyattan ve günahlardan içtinab etmek; ve amel-i sâlih, emir dairesinde hareket ve hayrat kazanmaktır. Her zaman def'-i şer, celb-i nef'a racih olmakla beraber; bu tahribat ve sefahet ve cazibedar hevesat zamanında bu takva olan def'-i mefasid ve terk-i kebair üss-ül esas olup, büyük bir rüchaniyet kesbetmiş.» K:148

«Ehl-i Cennet’ten herkes kendi hissesinden kemal-i rıza ile memnun olması işaretiyle gösteriliyor ki, âhirette medar-ı rekabet birşey yoktur ve rekabet de olamaz. Öyle ise, âhirete ait olan a’mal-i sâlihada dahi rekabet olamaz; kıskançlık yeri değildir. Kıskançlık eden ya riyakârdır, a’mal-i sâliha suretiyle dünyevî neticeleri arıyor veyahud sadık cahildir ki, a’mal-i sâliha nereye baktığını bilmiyor ve a’mal-i sâlihanın ruhu, esası ihlas olduğunu derketmiyor.» L:157

«Ey nefis! Az bir ömürde hadsiz bir amel-i uhrevî istersen ve herbir dakika-i ömrünü bir ömür kadar faideli görmek istersen ve âdetini ibadete ve gafletini huzura kalbetmeyi seversen, Sünnet-i Seniyeye ittiba et. Çünki bir muamele-i şer’iyeye tatbik-i amel ettiğin vakit, bir nevi huzur veriyor. Bir nevi ibadet oluyor. Uhrevî çok meyveler veriyor. Meselâ: Birşeyi satın aldın. Îcab ve kabul-i şer’iyeyi tatbik ettiğin dakikada, o âdi alış-verişin bir ibadet hükmünü alır. O tahattur-u hükm-ü şer’î bir tasavvur-u vahy verir. O dahi, Şârii düşünmekle bir teveccüh-ü İlahî verir. O dahi, bir huzur verir. Demek Sünnet-i Seniyeye tatbik-i amel etmekle bu fâni ömür, bâki meyveler verecek ve bir hayat-ı ebediyeye medar olacak olan faideler elde edilir.

فَآمِنُوا بِاللّٰهِ وَرَسُولِهِ النَّبِىِّ اْلاُمِّىِّ الَّذِى يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

(7,158) fermanını dinle. Şeriat ve Sünnet-i Seniyenin ahkâmları içinde cilveleri intişar eden esma-i hüsnanın herbir isminin feyz-i tecellisine bir mazhar-ı câmi’ olmağa çalış...» (S:362)

«Bu dünya dâr-ül hizmettir, ücret almak yeri değildir. A’mal-i sâlihanın ücretleri, meyveleri, nurları berzahta, âhirettedir. O bâki meyveleri bu dünyaya çekmek ve bu dünyada onları istemek, âhireti dünyaya tâbi’ etmek demektir. O amel-i sâlihin ihlası kırılır, nuru gider. Evet o meyveler istenilmez, niyet edilmez. Verilse, teşvik için verildiğini düşünüp şükreder.» K:134

«Bu zamanda tahribat ve menfî cereyan dehşetlendiği için, takva bu tahribata karşı en büyük esastır. Farzlarını yapan, kebireleri işlemeyen, kurtulur. Böyle kebair-i azîme içinde amel-i sâlihin ihlasla muvaffakıyeti pek azdır. Hem az bir amel-i sâlih, bu ağır şerait içinde çok hükmündedir.

Hem takva içinde bir nevi amel-i sâlih var. Çünki bir haramın terki vâcibdir. Bir vâcibi işlemek, çok sünnetlere mukabil sevabı var. Takva, böyle zamanlarda, binler günahın tehacümünde bir tek içtinab, az bir amelle, yüzer günah terkinde, yüzer vâcib işlenmiş oluyor. Bu ehemmiyetli nokta niyetiyle, takva nâmıyla ve günahtan kaçınmak kasdıyla, menfî ibadetten gelen ehemmiyetli a’mal-i sâlihadır.» K:148

«Makam-ı iddia, Risale-i Nur’un içtimaî derslerine ilişmek fikriyle, “Dinin tahtı ve makamı vicdandır, hükme kanuna bağlanmaz. Eskiden bağlanmasıyla içtimaî keşmekeşler olmuştur.” dedi. Ben de derim ki: “Din yalnız iman değil, belki amel-i sâlih dahi dinin ikinci cüz’üdür. Acaba katl, zina, sirkat, kumar, şarab gibi hayat-ı içtimaiyeyi zehirlendiren pek çok büyük günahları işleyenleri onlardan men’etmek için, yalnız hapis korkusu ve hükûmetin bir hafiyesinin görmesi tevehhümü kâfi gelir mi? O halde her hanede, belki herkesin yanında daima bir polis, bir hafiye bulunmak lâzım gelir ki, serkeş nefisler kendilerini o pisliklerden çeksinler. İşte Risale-i Nur amel-i sâlih noktasında, iman canibinden, herkesin başında her vakit bir manevî yasakçıyı bulundurur. Cehennem hapsini ve gazab-ı İlahîyi hatırına getirmekle fenalıktan kolayca kurtarır.» Ş:285

242- A’mal-i saliha hakkında rivayetler de vardır. Ezcümle; Elmalılı Tefsirinde nakledilen hadislerin bir kısmının mealleri şöyledir: “Öğrenmek istediğinizi öğrenin fakat bildiğinizle amel etmedikçe ilmin size hiç menfaatı olmaz.» «İlimden istediğinizi öğrenin fakat amel etmedikçe ilim toplamakla me’cur olmazsınız vallahi.» (E.T.4793) (Mücerred Kur’an okuyup onunla amel etmeyen Cennet’te yükselemez, bak: 327.p.)

«İlim amelden hayırlıdır, dinin kıvamı ise vera’ ve takvadır. Ve âlim, az da olsa ilmiyle amel edendir.»

«Size tam fakihi haber vereyim mi? Allah’ın rahmetinden nâsın ümidini kesmeyen ve Allah’ın revhinden onları ye’se düşürmeyen ve Allah’ın mekrinden onları emin kılmayan ve masivaya rağbet için Kur’anı bırakmayan kimsedir. Haberiniz olsun ki, ne tefakkuh olmayan bir ibadette, ne de tedebbür bulunmayan bir ilimde hayır yoktur.» (E.T.4796)

İ.M. 65. hadisinde iman, marifet-i kalb ve lisanen izhar ve azalar ile amel diye tarif edilir. (İlmin rüchaniyeti, bak: 1568, 1570, 1571, 1574, 1577, 1580, 1595.p.sonu)

Salihat ve iyilikler mânâsında olan (birr) hakkında âyetlerden bir kaç not:

-Birrin hususiyetleri: (2:177,189) (3:92)

-Birr ve takvada teavün: (5:2) (Bak: 3186, 3187.p.lar)