4068- ZELZELE زلزله : Yer sarsıntısı. Yeryüzündeki musibetlerin envaı arasında oldukça şiddetli ve küllî helakete sebebiyet veren bir afettir. Her hâdisede olduğu gibi zelzelenin de biri maddî ve zahirî, diğeri kaderî  ve hakiki iki sebebi vardır. Zahirî sebeb, imtihan sırrı iktizasınca kaderî tasarrufa ancak bir perdedir. (Bak: Musibet)

Zelzelenin ehl-i fence beyan edilen zahirî sebebleri malum olduğundan biz burada din nazarındaki hikmetlerinden birkaç nümune nakledeceğiz. Şöyle ki:

Kur’anın kelâm ve cümlelerinde, insanların herbir tabakasının birer hisse-i dersi bulunduğu kaidesiyle, “Dağları zemininize kazık ve direk yaptım” mealindeki (78:7) وَ الْجِبَالَ اَوْتَادًا cümesinden her taife hissesini alır. Meselâ:  «Hikmet-i tabiiyenin bir feylesofunun şu kelâmdan nasibi şudur ki: Küre-i zeminin karnında bazı inkılabat ve imtizacatın neticesi olarak hasıl olan zelzele ve ihtizazı, dağların zuhuruyla sükûnet bulduğu ve medar ve mihverindeki istikrarına ve zelzelenin irticacıyla medar-ı senevîsinden çıkmamasına sebeb, dağların hurûcu olduğunu ve zeminin hiddeti ve gadabı, dağların menafiziyle teneffüs etmekle sükûnet ettiğini fehmeder; tamamen imana gelir. “Elhikmetü lillah” der.» (S. 392)

Bu hakikatla alâkalı olarak Kur’anda (15:19) (16:15) (21:31) (31:10) (78:7) (79:32) âyetlerinde, arzın sarsıntılardan korunmasına ve müvazenesine dağların medar kılındığı beyan edilir.

4069- Zelzelenin en ehemmiyetli ciheti, insanları ikaz ve irşaddır. Allah böyle musibetlerle kullarının azgınlıktan, sefahetten dönmelerini murad eder. Ezcümle, «Adapazarı zelzelesinin aynı gününde, zelzeleden bir kaç saat evvel, umumi ve herkese göstermek için, bir büyük tiyatro teşekkülüyle o oyuncu kızlardan dört güzelinin çırılçıplak olarak alayişle çarşıda ve pazarda gezdirerek, o cazibedarlara kapılan tiyatro binasında toplanan bin kişiden fazla seyirciler, oyun başlarken birdenbire arz, kemal-i hiddet ve gayz ile onların hayasız yüzlerini dehşetli tokatladı; mahvedip zir ü zeber etti. Ve o binayı hâk ile yeksan eyledi.» (K.L. 262)

4070- Kur’anda 99. Zilzal Suresi kıyametteki büyük zelzeleyi haber vermekle beraber bu büyük zelzeleyi hatırlatan bildiğimiz diğer zelzelelere de işaret ve bütün bu zelzelelerin Allah tarafından olduğunu beyan eder.

Mezkûr sureye istinaden zelzelenin en ehemmiyetli hikmeti olan gafletten ikaz etmek dersini veren bir parçayı aynen naklediyoruz:

4071- «Ondördüncü Sözün Zeyli:

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

اِذَا زُلْزِلَتِ اْلاَرْضُ زِلْزَالَهَا وَاَخْرَجَتِ اْلاَرْضُ اَثْقَالَهَا وَ قَالَ اْلاِنْسَانُ مَالَهَا يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبَارَهَا بِاَنَّ رَبَّكَ اَوْحَى لَهَا الخ

Şu sure kat’iyyen ifade ediyor ki:  Küre-i Arz, hareket ve zelzelesinde vahy ve ilhama mazhar olarak emir tahtında depreniyor. Bazan da titriyor.

[Manevi ve ehemmiyetli bir canibden şimdiki zelzele münasebetiyle altı-yedi cüz’î suale karşı yine manevi ihtar yardımıyla cevapları kalbe geldi. Tafsilen yazmak kaç def’a niyet ettimse de izin verilmedi. Yalnız icmalen kısacık yazılacak.]

4072- Birinci Sual: Bu zelzelenin maddi musibetinden daha elîm manevi bir musibet olarak, şu zelzelenin devamından gelen korku ve me’yusiyet ekser halkın ekser memlekette gece istirahatını selbederek dehşetli bir azab vermesi nedendir?

Yine manevi cevab: Şöyle denildi ki: Ramazan-ı Şerifin teravih vaktinde kemal-i neş’e ve sürur ile sarhoşçasına gayet heveskârane şarkıları ve bazan kızların sesleriyle radyo ağzıyla bu mübarek merkez-i İslâmiyetin her köşesinde cazibedarane işittirilmesi, bu korku azabını netice verdi.

4073- İkinci Sual: Niçin gavurların memleketlerinde bu semavi tokat başlarına gelmiyor? Bu biçare müslümanlara iniyor?

Elcevab: Büyük hatalar ve cinayetler te’hir ile büyük merkezlerde ve küçücük cinayetler tacil ve küçük merkezlerde verildiği gibi; mühim bir hikmete binaen ehl-i küfrün cinayetlerinin kısm-ı azamı, Mahkeme-i Kübra-yı Haşre te’hir edilerek ehl-i imanın hataları, kısmen bu dünyada cezası verilir.1

4074- Üçüncü Sual: bazı eşhasın hatasından gelen bu musibet bir derece memlekette umumi şekle girmesinin sebebi nedir?

Elcevab: Umumi musibet, ekseriyetin hatasından ileri gelmesi cihetiyle ekser nasın o zalim eşhasın harekâtına fiilen veya iltizamen veya iltihaken taraftar olmasıyla manen iştirak eder, musibet-i ammeye sebebiyet verir. (Bak: 126.p.)

4075- Dördüncü Sual: Madem bu zelzele musibeti, hataların neticesi ve keffaret-üz zünubdur. Masumların ve hatasızların o musibet içinde yanması nedendir? Adaletullah nasıl müsaade eder?

Yine manevi canibden elcevab: Bu mes’ele sırr-ı kadere taalluk ettiği için, Risale-i Kader’e havale edip yalnız burada bu kadar denildi: (8:25) وَاتَّقُوا فِتْنَةً لاَ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً

Yani: “Bir bela, bir musibetten çekininiz ki, geldiği vakit yalnız zalimlere mahsus kalmayıp masumları da yakar.”

Şu âyetin sırrı şudur ki: Bu dünya bir meydan-ı tecrübe ve imtihandır ve dar-ı teklif ve mücahededir. İmtihan ve teklif iktiza ederler ki, hakikatlar perdeli kalıp, ta müsabaka ve mücahede ile Ebubekirler A’la-yı İlliyyîne çıksınlar ve Ebucehiller esfel-i safilîne girsinler. Eğer masumlar, böyle musibetlerde sağlam kalsaydılar, Ebucehiller aynen Ebubekirler gibi teslim olup, mücahede ile manevi terakki kapısı kapanacaktı ve sırr-ı teklif bozulacaktı.

Madem mazlum, zalim ile beraber musibete düşmek, hikmet-i İlahîce lâzım geliyor. Acaba o biçare mazlumların rahmet ve adaletten hisseleri nedir?

Bu suale karşı cevaben denildi ki: O musibetteki gazab ve hiddet içinde onlara bir rahmet cilvesi var. Çünki o masumların fani malları, onların hakkında sadaka olup, baki bir mal hükmüne geçtiği gibi, fani hayatları dahi bir baki hayatı kazandıracak derecede bir nevi şehadet hükmünde olarak, nisbeten az ve muvakkat bir meşakkat ve azabdan büyük ve daimî bir kazancı kazandıran bu zelzele, onlar hakkında aynı gazab içinde bir rahmettir.

4076- Beşinci Sual: Âdil ve Rahîm, Kadîr ve Hakîm, neden hususi hatalara hususi ceza vermeyip, koca bir unsuru musallat eder. Bu hal cemal-i rahmetine ve şümul-ü kudretine nasıl muvafık düşer?

Elcevab: Kadir-i Zülcelal, herbir unsura çok vazifeler vermiş ve herbir vazifede çok neticeler verdiriyor. Bir unsurun birtek vazifesinde,  birtek neticesi çirkin ve şer ve musibet olsa da, sair güzel neticeler, bu neticeyi de güzel hükmüne getirir. Eğer bu tek çirkin netice vücuda gelmemek için, insana karşı hiddete gelmiş o unsur, o vazifeden men’edilse; o vakit o güzel neticeler adedince hayırlar terkedilir ve lüzumlu bir hayır yapmamak, şer olması haysiyetiyle, o hayırlar adedince şerler yapılır. Tâ birtek şer gelmesin gibi; gayet çirkin ve hilaf-ı hikmet ve hilaf-ı hakikat ve kusurdur. Kudret ve hikmet ve hakikat kusurdan münezzehtirler.

Madem bir kısım hatalar, unsurları ve arzı hiddete getirecek derecede bir şümullü isyandır ve çok mahlukatın hukukuna bir tahkirli tecavüzdür. Elbette o cinayetin fevkalâde çirkinliğini göstermek için, koca bir unsura, küllî vazifesi içinde “Onları terbiye et” diye emir verilmesi ayn-ı hikmettir ve adalettir ve mazlumlara ayn-ı rahmettir.

4077- Altıncı Sual: Zelzele, küre-i arzın içinde inkılabat-ı madeniyenin neticesi olduğunu ehl-i gaflet işaa edip, adeta tesadüfî ve tabiî ve maksadsız bir hâdise nazarıyla bakarlar. Bu hâdisenin manevi esbabını ve neticelerini görmüyorlar; ta ki intibaha gelsinler. Bunların istinad ettiği maddenin bir hakikatı var mıdır?

Elcevab: Dalaletten başka hiçbir hakikatı yoktur. Çünki her sene elli milyondan ziyade münakkaş, muntazam gömlekleri giyen ve değiştiren küre-i arzın üstünde binler envaın birtek nev’i olan, meselâ sinek taifesinden hadsiz efradından birtek ferdin yüzer a’zasından birtek uzvu olan kanadının kasd ve irade ve meşiet ve hikmet cilvesine mazhariyeti ve ona lâkayd kalmaması ve başıboş bırakmaması gösteriyor ki, değil hadsiz zişuurun beşiği ve anası ve mercii ve hamisi olan koca küre-i arzın ehemmiyetli ef’al ve ahvali belki hiçbir şeyi, -cüz’î olsun küllî olsun- irade ve ihtiyar ve kasd-ı İlahî haricinde olmaz. Fakat Kadir-i Mutlak hikmetinin muktezasıyla zahir esbabı tasarrufatına perde ediyor. Zelzeleyi irade ettiği vakit, bazan da bir madeni harekete emredip, ateşlendiriyor. Haydi madenî inkılabat dahi olsa, yine emir ve hikmet-i İlahî ile olur; başka olamaz Meselâ: Bir adam bir tüfek ile birisini vurdu. Vuran adama hiç bakılmasa, yalnız fişekteki barutun ateş alması noktasına hasr-ı nazar edip, biçare maktûlün büsbütün hukukunu zayi etmek; ne derece belahet ve divaneliktir. Aynen öyle de: Kadir-i Zülcelal’in musahhar bir memuru, belki bir gemisi, bir tayyaresi olan “Küre-i arzın içinde bulunan ve hikmet ve irade ile iddihar edilen bir bombayı, ehl-i gaflet ve tuğyanı uyandırmak için ateşlendir” diye olan emr-i Rabbanîyi unutmak ve tabiata sapmak, hamakatın en eşneidir.» (S. 171-174)

4078- Hadis-i şeriflerde de zelzeleden bahsedilir. Ezcümle, fitne zamanlarında zelzelelerin çoğalacağını (T.T. 989. hadis) ve İslâm memleketleri çerçevesinde bilhassa fitnelerin çıktığı beldelerde zelzeleler olacağını bildiren (T.T. 940. hadis) gibi haberler ile ümmet ikaz edilir. (Bak: 2656.p.)